(NgàyĐẹp.info) Tín ngưỡng thờ thần Hổ đã có mặt trong đời sống văn hóa của người Việt từ rất lâu và cho đến nay, nó vẫn được duy trì với sự tôn kính đặc biệt. Người ta thường gọi thần Hổ bằng những danh xưng thể hiện sự kính trọng như ông, ngài, cậu, hay chúa… Điều này đặt ra câu hỏi thú vị: Tại sao trong lòng người Việt lại có sự ưu ái đặc biệt dành cho thần Hổ mà không phải là Sư Tử?
- Đông đảo người tới thăm Chùa Tam Chúc bất kể những nghi ngại
- Phân biệt Chùa, Đình, Đền, Miếu để hành lễ đúng cách tăng phước báo
Nội dung chính:
Hình tượng thần Hổ trong văn hóa dân gian và đời sống nhân dân
– Trong văn hóa dân gian:
Trong các hình thức tín ngưỡng của người Việt, hổ được coi là loài vật thiêng liêng, được người dân tôn kính và ngưỡng mộ thông qua những tên gọi như ông, cậu, chúa, ngài… Ngay từ xa xưa, người Việt đã cho rằng thần Hổ trấn giữ bốn phương và có sức mạnh tối thượng, điều kiện sinh tồn của vạn vật đều phụ thuộc vào sự phán quyết của ngài.
Do đó, thần Hổ với sức mạnh và bí ẩn đã trở thành một phần trong đời sống tâm linh của người Việt, được thờ cúng tại nhiều điện, phủ, đền… Đặc biệt, trong điện thờ đạo Mẫu ở Việt Nam, thần Hổ được worship với vai trò là một sơn thần, sở hữu ban thờ riêng cùng những nghi lễ đặc trưng.
Bên cạnh cách gọi chính thống, ở nước ta, hổ còn có rất nhiều danh xưng như: cọp, hùm, kễnh, khái, mãnh chúa rừng xanh, ông Cả Cọp, ông Ba Mươi, ông Ba Bị…Mỗi cách gọi lại có ý nghĩa nhất định về mặt văn hóa, tâm linh như:
+ Cách gọi “cọp” khiến người ta hình dung đến động tác ngoạm, cắn, ăn tươi, nuốt sống… của loài thú này.
+ “Hùm” biểu thị tiếng gầm dữ dội, đe dọa đối phương.
+ “Ông Ba Mươi” gợi nhớ về truyền thuyết vua Gia Long trong những ngày sống nơi rừng núi, vì hết lương thực nhưng lại may mắn có thịt thú rừng do được hổ tiếp tế.
Để tỏ lòng biết hơn hổ, nhà vua đã cho lập miếu thờ và ra lệnh ai lỡ tay giết hổ sẽ bị phạt 30 trượng hoặc bắt sống thì thưởng 30 quan tiền.
Trong các loài thú dữ, hổ là loài thú được con người vừa tôn sùng vừa sợ hãi kỵ húy nhiều nhất. Chính vì vậy nên nhiều người không dám gọi thẳng tên mà phải gọi chệch đi vì sợ thần Hổ giận và tìm cách xử phạt. Từ đó những cách gọi như ông kễnh, ông ngài, ông thầy, ông cả… được ra đời.
Trong đời sống nhân dân:
Từ việc tôn sùng hổ, một số dân tộc ở nước ta đã coi hổ là vị thần may mắn, đem lại bình an cho cuộc sống. Con người đã thần thánh hóa vai trò của hổ để tạo biểu tượng sức mạnh cho cộng đồng.
Người Khơ mú thuộc họ Rvai (hổ) có nghi lễ cúng ma nhà (hrôigang). Họ diễn lại các động tác của vật tổ vào dịp tết Nguyên đán, hội hè…, kiêng động tay vào hổ, không săn bắt, giết, ăn thịt hổ.
Người Khơ mú thuộc họ Rvai (hổ) có nghi lễ cúng ma nhà (hrôigang). Họ diễn lại các động tác của vật tổ vào dịp tết Nguyên đán, hội hè…, kiêng động tay vào hổ, không săn bắt, giết, ăn thịt hổ.
Khi chứng kiến hổ qua đời, cộng đồng Khơ mú bày tỏ nỗi buồn như mất đi người thân trong gia đình. Đặc biệt, họ đặt bên cạnh xác hổ một chiếc chăn có màu tương tự với lông hổ, với hi vọng linh hồn sẽ được giải thoát và trở về cùng tổ tiên. Đến nay, nhiều gia đình Việt Nam vẫn treo tranh thờ ngũ hổ như một loại bùa hộ mệnh, giúp xua đuổi những điều xui xẻo.
Tranh ngũ hổ thường được treo ở vị trí trung tâm của bàn thờ hoặc dưới ban thờ thần thổ công. Khi treo tranh, cần chú ý đến vị trí, không nên treo gần khu vực ăn uống và nghỉ ngơi. Vị trí tốt nhất để treo là hướng thẳng vào gian chính điện. Mục tiêu của việc thờ thần Hổ trong gia đình nhằm cầu mong an bình, sức khỏe, sự thịnh vượng cho gia đình, giúp tránh khỏi tai ương, tạo điều kiện cho vật nuôi trong nhà phát triển và xua tan các năng lượng tiêu cực, tà ma.
Bên cạnh đó, trong tín ngưỡng tâm linh, người ta cũng cầu cho vạn vật sinh sôi nảy nở theo quy luật của đất trời. Như vậy, có thể thấy, tín ngưỡng thờ thần Hổ có vị trí, vai trò rất đặc biệt trong mọi mặt đời sống xã hội của người Việt.
Vì sao người Việt tôn thờ thần Hổ mà không phải là Sư Tử?
Cả hổ và sư tử đều là những loài thú dũng mãnh nơi rừng thiêng nhưng trong văn hóa tín ngưỡng của người Việt, hai con vật này có sự khác biệt về quan niệm tôn thờ. Trong khi hổ được kính cẩn gọi bằng ông, bằng ngài, bằng chúa thì sư tử chỉ là linh vật trang trí trong các công trình tín ngưỡng tâm linh với vị thế là thú canh giữ công trình.
Có 3 lý do tạo nên sự khác biệt này. Cụ thể như sau:
Thứ nhất:
Trong thế giới tự nhiên, hổ là một loài động vật có xu hướng sống độc lập, không thích hợp với việc sống thành bầy đàn, trái ngược với sư tử – loài thú nổi tiếng với lối sống xã hội và khả năng săn mồi theo nhóm. Chính điều này đã dẫn đến những hiểu lầm rằng sức mạnh của hổ không thể sánh bằng với sư tử. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng quan điểm này không chính xác. Về mặt sức bền và độ dẻo dai, hổ thực sự vượt trội hơn so với sư tử.
Hơn nữa, sư tử chủ yếu sinh sống ở vùng thảo nguyên châu Phi, trong khi hổ lại phân bố rộng rãi tại các khu rừng núi ở châu Á. Điều này lý giải cho việc hổ trở nên phổ biến hơn trong tâm trí của người dân châu Á, bao gồm cả Việt Nam.
Thứ hai:
Nhìn theo góc độ lịch sử của nước ta, người Việt di cư từ khu vực miền Trung vào vùng Nam Bộ để mở rộng lãnh thổ về phương Nam, đây vốn là vùng đất hoang sơ và rất hiểm trở. Và sự xuất hiện của loài hổ chính là biểu hiện rõ ràng cho sự hoang sơ đó. Trong các tác phẩm viết về lịch sử và văn hóa của vùng đất Nam Bộ, không khó để ta thấy được sự khó khăn của cư dân tại vùng đất mới khi phải đương đầu với “Ông Ba Mươi”.
Quy luật tâm lý cho thấy, khi con người phải đương đầu với những khó khăn, hiểm họa thì sẽ có xu hướng tôn sùng, lễ bái, e dè trước đó. Và sự tín ngưỡng thờ thần Hổ chính là một cách giải tỏa tâm lý, tâm linh của người Việt.
Thứ ba:
Xét theo góc độ văn hóa, sư tử là loài vật hiện diện tại Ấn Độ. Ngay từ sớm, chúng đã trở thành biểu tượng cho sức mạnh trong văn hóa Ấn Độ. Sau này, khi văn hóa Việt – Ấn có sự giao thoa đã tạo điều kiện cho sư tử du nhập vào các công trình tâm linh, tín ngưỡng ở nước ta.
Như vậy, sư tử được du nhập vào Việt Nam do sự giao thoa văn hóa, trong khi đó, việc thờ thần Hổ được ra đời như một nhu cầu tất yếu trong quá trình người Việt đấu tranh chống lại điều kiện khắc nghiệt của tự nhiên. Do đó, vị thế của hổ cao hơn sư tử cũng là điều dễ hiểu.
Văn hóa thờ phụng thần Hổ trong điện thờ đạo Mẫu của Việt Nam
Ở Việt Nam, tín ngưỡng thờ thần Hổ được phổ biến hơn cả là trong các điện thờ đạo Mẫu. Tín ngưỡng thờ Mẫu tam, tứ phủ về bản chất là để thể hiện sự tôn sùng quyền uy, vai trò của người phụ nữ, người mẹ. Hiểu thế nào cho đúng về Tam Phủ Công Đồng Tứ Phủ Vạn Linh?
Trong điện thờ, mẫu Liễu Hạnh được coi là thần chủ, có vai trò chỉ đạo hệ thống thiên thần, nhân thần gồm các quan, chúa, hoàng, cô, cậu, ngũ hổ, ông lốt… để đảm bảo sự vận hành cho pháp đạo trường tồn. Các tượng pháp trong điện thờ được sắp xếp theo trật tự không gian từ cao xuống thấp. Trong đó: trung điện thờ chư vị thiên thần, nhân thần; hạ điện thờ ngũ hổ. Thanh xà, bạch xà quấn trên xà ngang thuộc tầng cao nhất của điện.
Có thể thấy, thần Hổ giữ vị trí quan trọng trong điện thờ đạo Mẫu, thể hiện sự cân bằng giữa 2 miền thiên phủ – địa phủ, góp phần trấn an cho cửa điện. Trong điện thờ đạo Mẫu, ban thờ ngũ hổ đặt dưới điện thờ công đồng. Một số nơi tách riêng ban ngũ hổ như đền Mẫu Ba Cây (Sơn Tây), đền Mơ Táo (Hà Nội), đền Cửa Ông (Quảng Ninh)…
Một số đền, phủ thờ mẫu khác lại đặt ban ngũ hổ phía dưới động sơn trang như phủ Tây Hồ (Hà Nội), đền Cô bé Tân An (Lào Cai), đền Đồng Bằng (Thái Bình)… Ban ngũ hổ thường được bài trí giống như một hang động lớn, có những phiến đá nhấp nhô, tạo thế của hang núi, mang dáng dấp huyền bí. Đây chính là nơi ngự trị của thần Hổ, thường thờ tranh hoặc tượng.
Nếu thờ một ngài, người phụng thờ phải xem bản mệnh, tìm hiểu căn mệnh hợp ngài hổ nào mới thờ riêng.
Nếu thờ một ngài, người phụng thờ phải xem bản mệnh, tìm hiểu căn mệnh hợp ngài hổ nào mới thờ riêng.
Trong ban thờ, cần sắp xếp vị trí theo hướng mà các ngài trấn giữ, tuân theo quy luật ngũ hành:
- Hoàng Hổ (màu vàng – hành Thổ) ở vị trí chính giữa ứng với trung ương chính điện.
- Thanh Hổ (màu xanh – hành Mộc) ứng với phương Đông
- Bạch Hổ (màu trắng – hành Kim) ứng với phương Tây
- Xích Hổ (màu đỏ – hành Hỏa) ứng với phương Nam
- Hắc Hổ (màu xám đen – hành Thủy) ứng với phương Bắc.
Hình tượng ngũ hổ trên không chỉ tượng trưng cho ngũ hành với mối quan hệ tương sinh, tương khắc trong vũ trụ mà còn để thể hiện quyền uy của mỗi vị thần trong phép nhà thánh.
Trong đó, Hoàng Hổ tướng quân giữ vai trò trưởng trung cung, có nhiều quyền phép, trấn giữ điều lệnh các phương. Ông là vị lãnh chúa cao nhất, thâu tóm mọi uy quyền, quyết định âm phù dương trợ cho dân gian.
Trong đó, Hoàng Hổ tướng quân giữ vai trò trưởng trung cung, có nhiều quyền phép, trấn giữ điều lệnh các phương. Ông là vị lãnh chúa cao nhất, thâu tóm mọi uy quyền, quyết định âm phù dương trợ cho dân gian.
Sự phối thờ độc đáo trong điện thờ Mẫu là kết quả của tín ngưỡng đa thần của người Việt, khẳng định vai trò, sức mạnh của vạn vật trong vũ trụ và sự khuất phục của chư vị thiên thần, nhân thần, muôn thú trước quyền uy của thánh mẫu. Hình tượng ngũ hổ tiêu biểu cho sức mạnh toàn năng, có thể cứu độ, giúp đời, trấn yên bản điện. Ngũ hổ được coi là bộ hạ đắc lực của thánh mẫu trong việc trừ tà ma, ngoại đạo.
Ý nghĩa của tín ngưỡng thờ thần Hổ của người Việt
Trong quan niệm của người phương Đông nói chung, hổ là một loài linh thú, là sứ giả của nhà trời được phái xuống hạ giới để ban phúc cho người lành, trừng trị kẻ ác, hướng con người đi đến “chân, thiện, mỹ”.
Các vùng miền và dân tộc khác nhau đều có những truyền thuyết, nguồn gốc và ý nghĩa riêng khi thờ thần Hổ, nhưng nhìn chung, hình thức này thể hiện chức năng của thần Hổ trong việc trừ tà, bảo vệ quyền lực và sức mạnh. Tín ngưỡng thờ thần Hổ trong cộng đồng chúng ta không phát triển độc lập mà song hành cùng các tôn giáo và tín ngưỡng khác, đặc biệt là tín ngưỡng thờ Mẫu.
Tín ngưỡng thờ Mẫu tam, tứ phủ mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc Việt, không chỉ giúp con người tin tưởng vào thế giới bên kia sau khi qua đời, mà còn nhắm đến cuộc sống hiện tại với hy vọng về sức khỏe, tài lộc và sự thăng tiến thông qua những lễ cúng bái thần linh. Mỗi vị thánh trong tứ phủ đều có vai trò và nhiệm vụ riêng, nhưng đều hướng đến mục tiêu chung là cứu độ chúng sinh và gìn giữ đạo đức.
Đối với thần Hổ, sự hiện diện của Ngài trong điện Mẫu khẳng định sức mạnh và quyền uy của các vị thần tự nhiên trong hệ thống bách thần của người Việt. Thần Hổ được người dân kính trọng và tôn sùng vì khả năng trừ tà, mang lại tài lộc và thành công cho mọi người.
Đối với thần Hổ, sự hiện diện của Ngài trong điện Mẫu khẳng định sức mạnh và quyền uy của các vị thần tự nhiên trong hệ thống bách thần của người Việt. Thần Hổ được người dân kính trọng và tôn sùng vì khả năng trừ tà, mang lại tài lộc và thành công cho mọi người.
